On the concepts of nature und art in Pletho's treatise «De Differentiis»
Part of : Πλάτων : περιοδικό της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων ; Vol.ΛΗ, No.75-76, 1986, pages 166-175
Issue:
Pages:
166-175
Author:
Abstract:
Ό Πλήθων συνέγραψε το έργον του «Περί ών 'Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» κατά το Ιτος 1439 έπ'ευκαιρία τής συμμετοχής του είς τήν σύνοδον Φερράρας-Φλωρεντίας. Δι' αύτου προετίθετο να παρουσίαση έν συντομία τάς διαφοράς μεταξύ τής αριστοτελικής και πλατωνικής φιλοσοφίας, κατά βάθος ομως έπεθύμει να υπονόμευση τήν φιλοσοφίαν τοϋ 'Αριστοτέλους και να προώθηση τήν φιλοσοφίαν τοΟ Πλάτωνος. Δια να προκαλέση μάλιστα τήν συμπάθειαν των Δυτικών, κατά άμμεσον τρόπον υπογραμμίζει ώρισμένας ομοιότητας λέξεων και Ιδεών, αι όποιαι παρατηρούνται μεταξύ Πλατωνισμου καί Χριστιανισμού. Το προαναφερθέν έργον, κατ' εξοχήν θεολογικού περιεχομένου, αποτελείται έκ δέκα κεφαλαίων. Το έβδομον κατά σειράν κεφάλαιον έχει ώς άντικείμενον τήν σχέσιν φύσεως καί τέχνης συμφώνως προς τήν διδασκαλίαν του 'Αριστοτέλους, ή οποία διαφέρει ριζικώς εκείνης του Πλάτωνος. Το κεφάλαιον αυτό προσφέρεται ιδιαιτέρως προς μελέτην τής θεολογίας του Πλήθωνος, διότι αποτελεί το κατάλληλον όργανον προσεγγίσεως τής θεολογίας του Πλάτωνος. Ό φιλόσοφος του Μυστρο δια τής δημιουργίας μιας αίσθητικής-καλλιτεχνικής προοπτικής επιδιώκει να άνοιξη τον δρόμον προς τήν μεταφυσικήν καί τήν θεολογίαν του Πλάτωνος καί να άποδείξη δια του τρόπου αύτοΰ όχι μόνον τήν άθεΐαν του 'Αριστοτέλους άλλα και τήν έλλειπτικότητα τής θεολογίας καί κοσμολογίας του. Ό Πλήθων ασκεί τήν κριτικήν του εναντίον τοΰ 'Αριστοτέλους άφορμήν λαμβάνων άπό το χωρίον Β8, 199b 26-29 τής Φυσικής ακροάσεως, το όποιον παραθέτει άλλοιωμένον σκοπίμως, δια να πλήξη τήν περί φύσεως διδασκαλίαν του καί τήν έν αυτή ένυπάρχουσαν τελικότητα. Ό 'Αριστοτέλης, ώς γνωστόν, είς τήν φιλοσοφίαν του περί φύσεως καταργεί τον δημιονργον νουν καί τήν γυχήν τον παντός τοΰ πλατωνικού Τιμαίου —τα όποια άπετέλουν τους χορηγούς ζωής καί ήσαν οί ρυθμισταί τής έλλόγου τάξεως τοΰ κόσμου καί τής φύσεως— καί είς τήν θέσιν αυτών τοποθετεί τήν φύσιν. 'Ενώ ομως, κατά τον Πλήθωνα, αι φυσικαί κινήσεις-ένέργειαι είς τήν φιλοσοφίαν τής φύσεως του Σταγιρίτου είναι σκόπιμοι, δέν είναι, έν τούτοις, συνειδηταί, καθ' οσον δέν προέρχονται άπό τον νουν. 'Αδίκως επικρίνει ό Πλήθων τον 'Αριστοτέλη oτι δέν χρησιμοποιεί τήν βουλευσιν είς τήν φύσιν καί τήν τέχνην. Καίτοι ό 'Αριστοτέλης εξαίρει τήν σημασίαν τής φύσεως έναντι τής τέχνης, τονίζει ότι το κοινόν, το όποιον συνδέει τήν φύσιν μετά τής τέχνης, είναι το τέλος. Ή διαφορά μεταξύ 'Αριστοτέλους καί Πλήθωνος ευρίσκεται είς τό ότι ό μέν πρώτος εξετάζει τα πράγματα άπό φυσικής σκοπιάς, ένώ ό δεύτερος βλέπει τήν φύσιν μέσφ τής τέχνης. Κατά τον Πλήθωνα, ό 'Αριστοτέλης ταυτίζων άπό πλευράς τελολογικής τήν τέχνην μέ τήν φύσιν αφανίζει τήν ούσίαν τής τέχνης προς χάριν τής τελικότητος. Το ουσιώδες όμως στοιχείον, κατ'αυτόν, τής καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι ή βούλευσις ώς ποιητική αίτία, ή οποία ευρίσκεται όχι τόσον είς τήν τέχνην όσον είς τον καλλιτέχνην, εις τον αρχιτέκτονα. Έξ άλλου, συμφώνως προς τήν διδασκαλίαν τοΰ Πλάτωνος, ή φύσις αποτελεί τό πρότυπον, τό όποιον μιμείται ή τέχνη καί ώς τέλειον καλλιτέχνημα εκφράζει κατά έντονώτερον τρόπον άπό αυτήν τήν παρουσίαν τής θείας τέχνης του νου. Ούτως ό Πλήθων, δια τού τονισμού τής τέχνης καί ίδιαιτέρως τοΰ καλλιτέχνου, προσδίδει είς τήν διδασκαλίαν του μίαν άνθρωπολογικήν καί θεολογικήν διάστασιν είς τα θέματα φύσεως καί τέχνης. Ύπ'αυτό τό πρίσμα ευκόλως εννοείται διατί ό Πλήθων διαστρέφει το πνεύμα τών αριστοτελικών κειμένων.
Subject:
Subject (LC):
