81-114

Διεθνής μετανάστευση εργασίας και άνιση περιφερειακή ανάπτυξη

• Lewis, Jim, R.
• Williams, Allan, M.

' Εχει παραμεληθεί σχετικά ο ρόλος της μετανάστευσης και ειδικά της παλιννόστησης στην διεθνοποίηση της παραγωγής. Η μελέτη παρουσιάζει μια γενική εικόνα της έκτασης της μετανάστευσης στη δεκαετία του 1960 και 1970 σε συνδυασμό με το σχετικό μέγεθος της εργατικής δύναμης στις χώρες προορισμού και προέλευσης. Η μετανάστευση υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για τις οικονομίες των Μεσογειακών χωρών και κατευθύνθηκε αρχικά προς τη Βόρεια Ευρώπη και αργότερα προς τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Τα εμβάσματα των μεταναστών έχουν παίξει ένα ουσιώδη ρόλο σε αρκετές οικονομίες ειδικότερα όσον αφορά τη συμβολή τους στο ισοζύγιο πληρωμών. Ωστόσο, γενικά, η μετανάστευση είναι μια διαδικασία που συμβάλλει στην άνιση ανάπτυξη διεθνώς. Η μετανάστευση επηρεάζει επίσης την ανάπτυξη μέσα στις χώρες και αυτό φαίνεται σε μια έρευνα στην Πορτογαλία, η οποία έχει μια μακρά παράδοση διεθνούς μετανάστευσης. Η δεκαετία του 1960 ήταν σημαντική στην ιστορία της χώρας καθώς το 10% του πληθυσμού μετανάστευσε, κυρίως στη Γαλλία. Τελικά, αυτό οδήγησε σε ένα αξιόλογο ρεύμα παλιννόστησης, που προστέθηκε στους 800.000 περίπου αποίκους που επανέκαμψαν στη χώρα μετά την ανεξαρτησία των αποικιών στα μέσα του 1970. Το επίπεδο όμως των εμβασμάτων παρέμεινε υψηλό και έφτασε τα 100.000 εκ.escudos στα 1980. Πάντως, τα ποσοστά της μετανάστευσης είναι άνισα μεταξύ των διαφόρων περιφερειών, μεγαλύτερα στην αγροτική ενδοχώρα του Βορρά και του Κέντρου, περιοχές στις οποίες τα εμβάσματα είναι πιθανό να έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, υπολογιζόμενα για μερικές distritos σε περισσότερο από το μισό της βιομηχανικής παραγωγής. Επειδή τα δημοσιευμένα στοιχεία δεν επιτρέπουν λεπτομερή υπολογισμό των πραγματικών επιπτώσεων της παλιννόστησης σε-συγκεκριμένες περιοχές ερευνήθηκαν 250 περιπτώσεις μεταναστών που επέστρεψαν στην κεντρική περιοχή. Το δείγμα περιέλαβε τρεις περιοχές, τις Fóios, Mangualde και Leiria, που αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα οικονομίες υπαίθρου, κωμόπολης και πόλης. Αν και η έρευνα περιέλαβε τους μετανάστες της Ευρώπης αλλά και τους αποίκους των Αφρικανικών αποικιών, το άρθρο που δημοσιεύεται περιορίζεται κυρίως στους πρώτους. Ο κύριος στόχος της έρευνας ήταν να μελετηθούν οι επιδράσεις που είχαν στην οικονομική συμπεριφορά των παλιννοστούντων τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι οικονομικές συνθήκες των τόπων επιστροφής. Τα ατομικά χαρακτηριστικά παρουσιάζονται με μεταβλητές που μετρούν τις πριν και κατά την μετανάστευση εμπειρίες. Η σημαντικότερη απασχόληση πριν από την αποδημία ήταν στη βιομηχανία και τη γεωργία, με προφανείς διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις τρεις μελετηθείσες περιοχές, και η πλειοψηφία των μεταναστών ήταν εργαζόμενοι. Ενώ, χονδρικά, περισσότεροι από το 90% των μεταναστών ήταν εργαζόμενοι, κανένας τους δεν ήταν ιδιοκτήτης ή διευθυντής. Οι προερχόμενοι από την Mangualde και Leiria εργάζονταν κυρίως στη βιομηχανία και τις κατασκευές, ενώ για τους μετανάστες από το Fóios ήταν περισσότερο σημαντική η εργασία σε δημόσιες υπηρεσίες και εργασίες καθαριότητας. Επομένως, η μετανάστευση είχε προσφέρει εμπειρία εργασίας - συχνά στη βιομηχανία – για πολλούς, τουλάχιστο για τους προερχόμενους από αστικές και ημιαστικές (city and town) περιοχές. Η μετανάστευση είχε εξασφαλίσει επίσης υψηλό επίπεδο εμβασμάτων αλλά αυτά κατευθύνθηκαν κυρίως σε κατασκευές κατοικιών, εκπαίδευση και τραπεζικές καταθέσεις, ενώ οι επενδύσεις σε επιχειρήσεις ήταν κάτω του 7% και στις τρεις περιπτώσεις. Μετά την επιστροφή οι περισσότεροι μετανάστες επανεγκαταστάθηκαν στους τόπους προέλευσης τους και δεν υπήρξαν ενδείξεις μετακινήσεων από αγροτικές σε αστικές περιοχές στην κλίμακα που παρατηρήθηκε σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης. Αυτό είχε κάποια επίδραση στην προσδοκόμενη και πραγματοποιημένη εργασία μετά την επιστροφή. Γενικά, περισσότεροι από όσους είχαν την ανάλογη πρόθεση κατέληξαν στην γεωργία ή παρέμειναν οικονομικά ανενεργοί, ενώ λιγότεροι από όσους τό έλπιζαν βρήκαν δουλειά στη βιομηχανία. Σαφώς οι οικονομικές συνθήκες έπαιξαν σημαντικό ρόλο, γΓ αυτό και στην Leiria οι προσδοκόμενες εργασίες πλησιάζουν αυτές που τελικά επιτεύχθηκαν. Γενικά όμως, η επαγγελματική εμπειρία που συσσωρεύθηκε στο εξωτερικό λίγο χρησιμοποιήθηκε σε ειδικές εργασίες, παρόλο που και η εμπειρία και οι αποταμιεύσεις έδωσαν σε αρκετούς τη δυνατότητα να γίνουν ιδιοκτήτες ή αυτοαπασχολούμενοι. Η παλιννόστηση δεν υπήρξε μια μεγάλη εισροή ή μια δυναμική ώθηση στην οικονομία. Λίγοι επένδυσαν σε επιχειρήσεις ή δημιούργησαν απασχόληση για άλλους. Λιγότεροι από το ένα τρίτο στην πραμγατικότητα ήταν εργοδότες και ο μέσος αριθμός θέσεων εργασίας που προσέφεραν ήταν μόνο 2.3. Το περιβάλλον μοιάζει να έπαιξε σπουδαίο ρόλο σ' αυτό καθώς ο μέσος αριθμός ήταν υψηλότερος στη Leiria, που υπήρξε και η μόνη θέση όπου ιδρύθηκαν βιομηχανικές μονάδες. Το άρθρο κλείνει με την εξέταση μερικών συνεπειών πολιτικής που προκύπτουν από τα εξαγόμενα της έρευνας και που αφορούν την ανάγκη να κατευθυνθούν οι αποταμιεύσεις των μεταναστών σε πιο παραγωγικές επενδύσεις.

• Sociology

• Κοινωνικές επιστήμες

*Η μετάφραση της περίληψης ατα ελληνικά έγινε από το ΝίκοΠαπαμίχο, •Acknowledgements: Much of the work reported here comes from a project supported by the Comissao de Coordenacao da Regiao Centro in Coimbra and we should like to record our appreciation of the assistance provided by its president, Dr. Manuel Porto, and our co-directors, Dra. Isabel Boura and Dr. Rui Jacinto.

1. Alarcao, A. de (1976) "U émigration du Basin Mediterranen vers Γ Europe industrialisée" in Institut de Démographie de Γ Université de Rome, L' Emigration du basin Méditerranéen Vers Γ Europe Industrialisée, Franco Angeli.Anido, N. and Freire, R. (1978) L' Emigration Portugaise: Present et Avenir, Universitaires de France.Baucic, I. (1979) "Possible Positive Effects of External Migration on the Development of Mediterranean Sending Countries", paper at the International Migration Conference, Como, 1979.Birks, J.S. and Sinclair, C.A. (1983) "The Socio-Economics of Intra-regional Migration" in Economic Commission for Western Asia, International Migration in the Arab World Vol. Il, ECWA.BÖhning, W.R. (1977) Black Migration to South Africa: what are the Issues? World Employment Programme, WP 10.Commission of the European Communities (EC) (1978) The Economic Implication of Demographic Change in the European Community, Commission of the European Community.Ecevit, Ζ. and Zachariah K.C. (1978) "International Labour Migration", Finance and Development, V. 15.Ferreira, F.S. (1976) Origens e Formas da Emigraçâo, Iniciativas Editorias.Fròbel, F. (1982) "The Current Development of the World Economy" Review, V. 5.Fröbel, F., Heinrichs, J. and Kreye, O. (1980). The New International Division of Labour, Cambridge University Press.Hudson, R. and Lewis, J. (1984) "Introduction" in Hudson, R. and Lewis, J. (eds.) Accumulation, Class and the State in Southern Europe, Methuen.Instituto de Estudos para ο Desenvolimento (1983) Ο Retorno de Emigrantes e ο Desenvolimento Regional em Portugal: Texto 2, Mi meo.King, R.L. (1984) "Emigration, Return Migration and Internal Migration" in Williams, A.M. (ed.) The Transformation of Southern Europe, Harper and Row.King, R., Mortimer, J. Strachan, A.J. and Trono, A. (1984) "Return Migration and Rural Economie Change: A South Italian Case Study", in Hudson, R. and Lewis, J. (eds) Accumulation, Class and the State, Methuen.King, R. and Strachan, A.J. (1980) "The effects of Return Migration on a Gozitan Village", Human Organization V. 39.Lawless, R.I., Findlay, A.M. and Findlay, A. (1982) "Return migration to the Maghreb: People and Policies", Arab Papers, V. 10.Lewis, J.R, and Williams, A.M. (1981) "Regional Uneven Development on the European Periphery: The Case of Portugal, 1950-78", Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, V. 72.Lewis, J.R. and Williams, A.M. (1982) "Desenvolimento Regional Desequilibrado em Portugal: Situaçâo Actual e Impacio Provavel do Adesao a C.E.E.", Desenvolvimento Regional n. 14/15.Lewis, J. and Williams, A.M. (forthcoming) "The Retornados" Iberian StudiesLipietz, Α. (1982) "Towards Global Fordism?" New Left Review n. 132.Marshall, A. (1981) "Structural Trends in International Labor Migration: thé Southern Core of Latin America" in Kritz, .M.M. Keely, C.B. and Tornasi, S.M. (eds.) Clobal Trends in Migration, Centre for Migration Studies.Penninx, R., Van Renselaar, H. and Van Velzen, L. (1976) Social and Economic Effects of External Migration in Turkey, Nuffic Remplod.Porto, M.C.L. (1977) "Emigration and Regional Development in Portugal", Paper at the Seminàrio Sobre la Emigracion en los Paises del Area Mediterranean, Granada, Spain, 1977.Porto, M.C.L. (1984) Emigracao e Retorno na Regino Centro, ComissSo de Coordenaçao da Regiao Centro.Power, J. (1978) West Europe's Migrant Workers, M.R.G. Rhoades, R.E. (1979) "From Caves to Main Street: Return Migration and the Transformation of a Spanish Village", Papers in Anthropology V. 20.Robinson, R. (1979) Contemporary Portugal, Allen and Unwin.Salt, J. and Clout, H. (eds.) (1976) Migration in Postwar Europe, Oxford University Press.Seers, D., Schaeffer, B. and Kiljunen, M.L. (eds.) (1979) Underdeveloped Europe, Harvester.SerraO, J. (1972) A Emigracao Portuguesa, Livros Horizonte.Swamy, G. (1981) International Migrants Workers' Remittances, World Bank.Toepfer, H. (1984) "The Impact of Return Emigration in Trabzan, Turkey" in Hudson, R. and Lewis, J. (eds.) Accumulation, Class and the State, Methuen.Unger, Κ. (1983) Die Ruckrehr der Arbeits emigranter, Verlag Breitenbach.Vilaca, J.L. da C. (1984) "Movimentos de Trabalhadores na C.E.E." in Porto, M.C.L. (ed.) Emigracao e Retorno na Regiao Centro, Commissâo de Coordenaçao da Regiao Centro.Warren, W. (1980) Imperialism: Pioneer of Capitalism, Verso.