Die Ausgrabungen von Kalkriese und die Rekonstruktion des Verlaufes der Varuskatastrophe im Jahre 9 n. Chr.
Part of : Τεκμήρια ; Vol.7, 2002, pages 7-47
Issue:
Pages:
7-47
Parallel Title:
Οι ανασκαφές του Kalkriese και η ιστορική αναπαράσταση της καταστροφής του Βάρου (9 μ.Χ.)
Section Title:
Articles
Author:
Abstract:
Μέ τήν διαπίστωση ότι ό Ρήνος ώς σύνορο δεν παρείχε επαρκή προστασία από τις επιδρομές τών ανατολικά του ποταμού ευρισκομένων γερμανικών φύλων, ό αυτοκράτωρ Αύγουστος απεφάσισε και επέτυχε μετά άπο ευρείας κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις άπο το 12 ώς το 8 π.Χ. τήν υποταγή όλων τών Γερμανών μεταξύ του Ρήνου και του Έλβα (βλ . Είκ. 1) Τήν ασφάλεια τής ανατολικά του ποταμού περιοχής εγγυόταν ή ρωμαϊκή παρουσία μέ διάφορους ώς προς τήν ισχύ και τήν εμβέλεια τους τρόπους. Σκοπός της ήταν να εθισθούν οι Γερμανοί στη ρωμαϊκή κυριαρχία μέ μια μακροπρόθεσμη πολιτιστική προσέγγιση. Τό γεγονός όμως οτι εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων αυξήθηκαν οι φόροι, είχε ώς αποτέλεσμα να συνασπισθούν και να εξεγερθούν γερμανικά φϋλα υπό τήν ηγεσία του ηγεμόνα τών Χερούσκων Άρμίνιου, ό όποιος τό 9 μ.Χ. συνέτριψε τον ρωμαϊκό στρατό (τρεις λεγεώνες βετεράνων και τήν έφοδιοπομπή), επικεφαλής του όποιου ήταν ό στρατηγός Βάρος (Quinctilius Varus). Ό γεωγραφικός προσδιορισμός τής καταστροφής αυτής αποτελεί ένα έπί πέντε περίπου αιώνες συζητούμενο πρόβλημα. Άπό τό 1987 υπάρχουν πειστικές ενδείξεις οτι ένας άπό τους τόπους τής καταστροφής μπορεί να υποδειχθεί άπό τήν αρχαιολογική έρευνα. Οι σχετικές ανασκαφές αποτελούν —κατά τή γνώμη μου— άπό μεθοδολογική άποψη τήν αφετηρία κάθε προσπάθειας για τήν ιστορική αναπαράσταση τής καταστροφής του Βάρου. Ι. Βαρύνουσα σημασία είχε ένα ενδιαφέρον εύρημα στην στενωπό του όρους Kalkriese (κοντά στην πόλη Osnabrück): Πρόκειται για τρία μολύβδινα βλήματα πού άνεκάλυψε μέ τον ανιχνευτή μετάλλων του ό "Αγγλος ταγματάρχης Clunn τό 1987, οι όποιοι υποδηλώνουν τήν παρουσία ρωμαϊκού στρατού στην ανατολικά του Ρήνου περιοχή. Στον ϊδιο αυτόν χώρο είχε υποθέσει ό Mommsen, βάσει νομισματικών ευρημάτων, ότι θα είχε γίνει ή καταστροφή του Βάρου. Μετά άπό εντατικές ανασκαφές δώδεκα ετών ή έρευνα διαθέτει 4.260 ευρήματα, αντικείμενα στρατιωτικής χρήσης και νομίσματα, άλλα και οστά ζώων και ανθρώπων μέ ϊχνη τραυμάτων άπό βέλη. Τά ευρήματα τής πρώτης κατηγορίας δείχνουν ότι στην στενωπό του Kalkriese οί Ρωμαίοι έπεσαν σέ ενέδρα τών Γερμανών, όπου υπέστησαν δεινή ήττα. Τήν αποδεικτική άξια τών ευρημάτων αυτών ενισχύει ένα σαφώς διακρινόμενο ανάχωμα στις παρυφές του υψώματος, τό όποιο χρησίμευε στους επιτιθέμενους Γερμανούς ώς μέσο προφυλάξεως κατά τών Ρωμαίων, όταν αυτοί εισχωρούσαν στην στενωπό. Τά νομισματικά ευρήματα μας βοηθούν στον χρονικό προσδιορισμό τής μάχης, μας δίνουν δηλαδή τον terminus post quem: Ιδιαίτερα τά χάλκινα νομίσματα μέ τήν σφραγίδα του Βάρου, μας επιτρέπουν νά δεχθουμε ότι οί επιχειρήσεις στο όρος Kalkriese θα έγιναν σέ μικρό χρονικό διάστημα μετά τό 7 μ.Χ. Προπάντων τό μεγάλο ποσοστό τών χρυσών και αργυρών νομισμάτων φαίνεται νά ενισχύει τήν υπόθεση ότι εκεί θά έγινε ή καταστροφή. Σύμφωνα μέ τήν εικόνα πού δίνουν τά (σέ διάφορους χώρους ευρεθέντα) νομίσματα, ό ρωμαϊκός στρατός προχώρησε άπό τά ΝΑ προς τή στενωπό, στο δρόμο πού βρισκόταν στους πρόποδες του όρους και εκδιώχθηκε άπό εκεί προς τους επιτιθέμενους Γερμανούς προς Β. Τελικά οί Ρωμαίοι εγκατέλειψαν τή στενωπό φεύγοντας προς δύο κατευθύνσεις, ΒΔ και ΝΔ. II. Σύγχρονοι ερευνητές επεχείρησαν, μέ βάση τά αρχαιολογικά αυτά ευρήματα, μια νέα αξιολόγηση τών γραμματειακών πηγών. Ό R. Walters υποστηρίζει τήν άποψη ότι τά αρχαιολογικά ευρήματα συνδέονται λιγότερο μέ τις περιγραφές τής καταστροφής του Βάρου και περισσότερο μέ τήν αφήγηση του Τακίτου για τήν υποχώρηση του Καικίνα (Α. Caecina Severus: legatus στην Germania Inferior τό 14 μ.Χ.) τό φθινόπωρο του 15 μ.Χ. άπό τον ποταμό Ems έως τή θέση του σημερινού Xanten (Colonia Ulpia Traiana). Κατά τής υπόθεσης αυτής συνηγορεί προπάντων τό γεγονός ότι σύμφωνα μέ τήν αφήγηση του Τακίτου ή υποχώρηση του Καικίνα προς τό Xanten άρχισε δυτικά του Ems. Τό πεδίο μάχης του Kalkriese βρίσκεται όμως ανατολικά του Ems. Ό Κ. Tausend θεωρεί ότι οί γραμματειακές πηγές μπορουν νά έρμηνευθουν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε νά συναχθεί τό συμπέρασμα ότι ό Βάρος εισχώρησε μέ τό στρατό του στο πεδίο μάχης του Kalkriese άπό Δ. προς Α. και όχι αντίστροφα. Στην υπόθεση αυτή αντίκεινται οί πηγές, ιδιαίτερα ό Velleius Paterculus, ό όποιος αναφέρει ότι ό Βάρος και μετά τους θερινούς μήνες παρέμεινε στο εσωτερικό τής Γερμανίας εξαιτίας τών δικαστικών του αρμοδιοτήτων. Συνεπώς ή κατεύθυνση τής πορείας του τό φθινόπωρο του 9 μ.Χ. είναι άπό Α. προς Δ. Ό R. Wiegels ισχυρίζεται ότι σέ αντίθεση προς τήν αφήγηση του Τακίτου, ή όποια αναφέρεται στην επίσκεψη του Γερμανικού (τό έτος 15 μ.Χ.) στους χώρους όπου έγινε ή καταστροφή και σέ αντίθεση μέ τήν αφήγηση του Δίωνος Κασσίου για τήν καταστροφή αυτή (και στους δύο γίνεται λόγος για πορεία σέ μια δύσβατη περιοχή), ό Βάρος οδεύοντας προς τήν καταστροφή δεν προχώρησε «δια μέσου» τέτοιας περιοχής, άλλα ακολούθησε τον δρόμο άπό τό Minden (παρά τόν ποταμό Weser στα Ανατολικά) κατά μήκος του όρους Wiehen ώς τό Kalkriese (στα Δυτικά). Σύμφωνα μέ αυτά, ό Γερμανικός πρέπει νά επισκέφθηκε τους χώρους τής καταστροφής τό 15 μ.Χ., ύστερα άπό πορεία μέ κατεύθυνση αντίθετη προς εκείνη του Βάρου. Στην άποψη αυτή αντίκειται όμως ή σχετική αφήγηση του Τακίτου, σύμφωνα μέ τήν όποια ή καταστροφή έγινε στον χώρο άπό τό Paderborn ώς και μία άπό τις στενωπούς του όρους Eggekamm, πράγμα πού σημαίνει ότι ή επιστροφή του Βάρου άπό τό θερινό στρατόπεδο (κοντά στον ποταμό Weser) προς τό Ρήνο μέσω μιας δύσβατης περιοχής άρχισε νοτιώτερα του Minden. Ή παρέκκλιση άπό τόν κανονικό δρόμο (κατά μήκος του πόταμου Lippe) προς τό χειμερινό στρατόπεδο πρέπει νά αποδοθεί (σύμφωνα μέ τόν Κάσσιο Δίωνα) στο ότι ό Βάρος κατά τήν επιστροφή ήθελε νά υποτάξει επαναστατημένους Γερμανούς. III. Μετά τή μελέτη τών αρχαιολογικών ευρημάτων και τήν διασάφηση τών γεωγραφικών προϋποθέσεων είναι δυνατόν νά επιχειρηθεί ή αναπαράσταση τής πορείας τής καταστροφής (ή όποια ήδη κατά τήν αρχαιότητα ειχε —μέ εύλογο ενδιαφέρον— ερευνηθεί). Στην προσπάθεια αυτή Ιδιαίτερη σημασία έχουν ή αφήγηση του Δίωνος Κασσίου για τήν καταστροφή, ή αφήγηση του Τακίτου για τήν επίσκεψη τών χώρων καταστροφής άπό τό Γερμανικό τό 15 μ.Χ. και ή αφήγηση του ιδιου ιστορικού για τήν οπισθοχώρηση του Caecina τό φθινόπωρο του 15 μ.Χ. άπό τόν ποταμό Ems ώς τό Xanten (ή όποια σύμφωνα μέ τόν Τάκιτο ήταν παρόμοια μέ εκείνη του Βάρου). Τά συμπεράσματα τής συγκριτικής έρευνας αυτών τών αξιόπιστων ιστορικών πηγών είναι τά ακόλουθα: — Ή πρώτη μέρα τών επιχειρήσεων μέ τους Γερμανούς ειχε για τόν Βάρο σημαντικές επιτυχίες- τό πρώτο στρατόπεδο του είχε ακόμη τήν πλήρη έκταση γιά τρεις λεγεώνες. Γι' αυτούς τους λόγους πορεύθηκε κατά τήν επιστροφή όχι προς τήν ασφαλή δίοδο παρά τόν ποταμό Lippe, άλλα προτίμησε τό δρόμο κατά μήκος του όρους Wiehen άπό τό Minden προς τό Barenau, επειδή αυτός, όπως και οί pontes longi, πού οδηγούσαν δυτικά του Ems προς τό Xanten, βρίσκονταν πολύ πλησιέστερα. — Τά ημιτελή όχυρώματα τών στρατοπέδων στο τέλος τής δεύτερης ημέρας τών επιχειρήσεων δείχνουν ότι κατά τήν διάρκεια τής ημέρας αυτής δόθηκε τό αποφασιστικό χτύπημα στις λεγεώνες πού σήμαινε και τό τέλος τους. — Γιά νά φθάσουν ώς τό Ρήνο, τά υπολείμματα τών τριών λεγεωνών προσπάθησαν άπό τήν τρίτη προς τήν τέταρτη μέρα νά απομακρυνθούν άπό τους εχθρούς μέ νυκτερινή πορεία. "Ομως, άφου πέρασαν μια στενωπό στό όρος Osning έπεσαν σέ ενέδρα τών Γερμανών. Στην πεδιάδα δυτικά του Kalkriese και ανατολικά του πόταμου Ems εξοντώθηκαν τά τελευταία λείψανα του ρωμαϊκου στρατου. Έκει αυτοκτόνησε ό Βάρος. Σύμφωνα μέ τήν (εσφαλμένη) άποψη του Τακίτου, ό Βάρος (όπως ό Καικίνας τό 15 μ.Χ. ) δέν θα έπρεπε νά εγκαταλείψει μετά τήν πρώτη ημέρα τών επιχειρήσεων τό στρατόπεδο, άλλα νά εκμεταλλευθεί τήν ανυπομονησία τών Γερμανών νά επιτεθούν γιά λαφυραγωγία, έτσι ώστε σέ μια τέτοια επίθεση κατά του ρωμαϊκού στρατοπέδου νά μπορέσει εύκολα νά τους νικήσει (πράγμα πού έκανε ό Καικίνας). 'Ωστόσο τόσο ή τύχη του Βάρου, όσο κα'ι εκείνη του Καικίνα, δείχνουν τις περιορισμένες δυνατότητες τών Ρωμαίων εξαιτίας τών τοπογραφικών συνθηκών νά νικήσουν τους Γερμανούς, σέ όσο διάστημα ήταν επικεφαλής τών γερμανικών φύλων ό έμπειρος στην ρωμαϊκή τακτική πολέμου «liberator haud dubie Germaniae» Άρμίνιος.
Subject:
Subject (LC):
