Un tétraévangile byzantin peu connu : Le Suppl. gr. 914 de la Bibliothèque Nationale de Paris
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.44, 2005, pages 165-180
Issue:
Pages:
165-180
Parallel Title:
Ένα σχεδόν άγνωστο βυζαντινό τετραευάγγελο : Το Suppl. gr. 914 στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού
Section Title:
Articles
Author:
Abstract:
Το παρισινό τετραευάγγελο, παρά την πολύ ενδιαφέρουσα εικονογράφηση του, ήταν σχεδόν άγνωστο στην έρευνα μέχρι τις ημέρες μας. Δυστυχώς διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες για την προέλευση και τη μετέπειτα ιστορία του. Σε ένα νεότερο σημείωμα στο φ. 319ν αναφέρεται ότι το χειρόγραφο αγόρασε ο Μιχαήλ Σγούτος, το 1519, από τον μοναχό Γερμανό τον «Μαυρώειδη». Το τετραευάγγελο Paris Suppl. gr. 914 αποτελείται από 319 περγαμηνά φύλλα διαστάσεων 30,5x21 εκ., τα οποία είναι κατανεμημένα σε 42 τετράδια (1 εννιάφυλλο, 34 οκτάφυλλα, 1 πεντάφυλλο, 4 τρίφυλλα, 1 δίφυλλο). Περιλαμβάνουν το πλήρες κείμενο των τεσσάρων Ευαγγελίων γραμμένο σε μία μόνο στήλη. Η κάθε στήλη αποτελείται από 20 αράδες με 25 γράμματα ανά αράδα. Στην εχέτριχη πλευρά της περγαμηνής υπάρχει χαράκωση η οποία, σύμφωνα με τα δεδομένα του Leroy, ανήκει στον τύπο 44Β1 (δύο διπλές γραμμές στο δεξιό κάθετο περιθώριο, μία διπλή γραμμή στο αριστερό κάθετο περιθώριο και από μία διπλή γραμμή για κάθε οριζόντιο περιθώριο). Το κείμενο των τεσσάρων Ευαγγελίων είναι γραμμένο με μαύρη μελάνη. Τα αρχικά, οι τίτλοι, τα κεφαλαία γράμματα, τα σχόλια και οι συντομογραφίες των λέξεων «αρχή» και «τέλος» έχουν γραφεί με ερυθρή μελάνη. Ο αντιγραφέας χρησιμοποιεί αμιγή μικρογράμματη γραφή, η οποία είναι μεγαλόσχημη και παρουσιάζει γενική συμμετρία και ομοιομορφία, ενώ τα γράμματα είναι στρογγυλόσχημα. Οι συνδυασμοί των γραμμάτων είναι απλοί και ευανάγνωστοι. Οι συντομογραφίες περιορίζονται μόνο στις λέξεις των nomina sacra, στα άρθρα και στις καταλήξεις. Ο γραφικός χαρακτήρας είναι αρκετά ταχύς και απόλυτα κάθετος. Η διακόσμηση του τετραευάγγελου, αν και μέτριας εκτέλεσης και τεχνικής απόδοσης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του σημαντικού αριθμού των μικρογραφιών (ενενήντα) και της επιλογής των θεμάτων. Η εκτέλεση των μικρογραφιών πρέπει να έγινε σε δύο διαφορετικές φάσεις. Στην αρχή διακοσμήθηκε με τα επίτιτλα και τις μορφές των ευαγγελιστών, από τις οποίες έχουν διατηρηθεί μόνο του Μάρκου και του Λουκά, και στη συνέχεια προστέθηκαν οι μικρογραφίες στα περιθώρια. Οι ευαγγελιστές εικονίζονται στον τύπο του γραφέα, κάτω από τόξο που στηρίζουν μαρμάρινοι κίονες με διπλή βάση και κορινθιακά κιονόκρανα (Εικ. 3 και 4). Οι μικρογραφίες στο περιθώριο εικονογραφούν επεισόδια του χριστολογικού κύκλου, με έμφαση στην παιδική ηλικία του Χριστού, τα θαύματα, τις παραβολές και δευτερεύουσες σκηνές από τον κύκλο των Παθών (Εικ. 6-12). Η εικονογράφηση του κύκλου των μεγάλων λειτουργικών εορτών είναι ελλιπής. Αξίζει επίσης να σημειωθεί η εκτεταμένη εικονογράφηση με σκηνές από το βίο του Προδρόμου, επιβεβαιώνοντας τη σημαντική θέση του κύκλου αυτού στη διακόσμηση των εικονογραφημένων τετρευάγγελων (Εικ. 13). Η απουσία κολοφώνα καθιστά αδύνατη την ακριβή χρονολόγηση και τον προσδιορισμό του τόπου παραγωγής του χειρογράφου, που αρχικά αποδιδόταν σε κωνσταντινουπολίτικο εργαστήριο. Τόσο η παλαιογραφική ανάλυση, όσο και η εικονογραφική και τεχνοτροπική μελέτη των πορτρέτων των ευαγγελιστών, επιτρέπουν με βεβαιότητα την αναχρονολόγησή του στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα, και όχι του 12ου που είχε προταθεί παλαιότερα. Η νέα χρονολόγηση επιβεβαιώνεται από την παλαιογραφική και τεχνοτροπική σύγκριση κυρίως με το τετραευάγγελο Par. gr. 51 της παρισινής Εθνικής Βιβλιοθήκης (Εικ. 14-16).
Subject:
Subject (LC):
