125-140

Η Ρίζα Ιεσσαί στη χριστιανική Ανατολή

Articles

• Velmans, Tania
• VELMANS, Tania

Μετά από μια σύντομη ανακεφαλαίωση όσων γνωρίζουμε σήμερα σχετικά με την εικονογραφία της Ρίζας Ιεσσαί στη βυζαντινή και τη σλαβική τέχνη, συνάγεται το συμπέρασμα ότι το θέμα είναι πολύ πιο σπάνιο και αποδίδεται διαφορετικά στην ανατολική περιφέρεια του βυζαντινού κόσμου τουλάχιστον έως την κατάλυση της αυτοκρατορίας. Μέχρι τότε απουσιάζει από την κοπτική Αίγυπτο, τη Συρία, την Καππαδοκία. Στην Αρμενία εμφανίζεται μόνο σε χειρόγραφα και οι δύο εικονογραφικοί τύποι που χρησιμοποιούνται είναι διαφορετικοί. Στον πρώτο οι προπάτορες του Χριστού εικονίζονται σε προτομή μέσα σε μετάλλια που καλύπτουν όλο το χώρο της σελίδας. Στον δεύτερο τα μετάλλια είναι διευθετημένα πάνω σε ένα βλαστό, επιμήκη και όρθιο, ο οποίος εικονίζεται στην ώα και λαμβάνει τη μορφή φυτικού μοτίβου (Εικ. 4-6). Η ανάλυση έδειξε ότι ο πρώτος τύπος μπορεί να συσχετισθεί με το ευαγγέλιο της Μυτιλήνης (αριθ. 9, φ. 8ν, nombreuses régions, mais aussi fructueuse grâce à l'originalité des schémas arméniens et géorgiens qui ont retenu notre attention. En fait, il est assez normal qu'une image complexe qui donne à voir l'humanité du Christ dans toute son épaisseur historique ait été ignorée dans la plus grande partie de la périphérie orientale du monde byzantin qui fut majoritairement monophysite. Par ailleurs, ces régions ne participèrent pas à l'iconoclasme et à l'élaboration d'un véritable système de défense des images; basé sur l'Incarnation. On y fut donc moins enclin à souligner le rôle primordial de l'humanité sans faille du Christ dans l'économie du salut, qu'à Byzance et dans les pays slaves - tous chalcédoniens - et suivant de très près les programmes iconographiques constantinopolitains. περί το 1200) και έχει δεχθεί πιθανότατα παλαιστινιακή επίδραση. Ο δεύτερος τύπος δεν έχει παράλληλα για έναν επιπρόσθετο λόγο αφού συχνά παρουσιάζει την Αγία Τριάδα στην κορυφή του φυτού αντί του Χριστού. Στη συνέχεια εξετάζονται αποσπασματικά σωζόμενες παραστάσεις της Ρίζας Ιεσσαί και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στη μνημειακή ζωγραφική της Γεωργίας. Στο μεγαλύτερο μέρος της μελέτης εξετάζεται ένα τρίπτυχο που βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης της Τιφλίδας (14ος αι.) (Εικ. 9). Στο κεντρικό φύλλο η Ρίζα Ιεσσαί πλαισιώνεται από τέσσερις προφήτες που κρατούν σύμβολα που συνδέονται με τη Θεοτόκο• απεικονίζονται επίσης η Ιστορία του Μωυσή (ο Μωυσής ενώπιον των Ισραηλιτών, η Φλεγόμενη Βάτος, η Παράδοση του Νόμου), το όνειρο του Ιακώβ, η πάλη του Ιακώβ με τον άγγελο και πιθανώς μία παράσταση της Θεοτόκου βρεφοκρατούσας ή η Γέννηση του Χριστού, η οποία όμως δεν σώζεται. Στα πλάγια φύλλα του τριπτύχου εικονίζονται, ανά τέσσερις σε κάθε φύλλο, οκτώ σκηνές από το βίο της Θεοτόκου, στις οποίες ωστόσο δεν περιλαμβάνεται η Γέννηση. Αποδεικνύεται ότι το έργο αυτό, πολύ πλούσιο σημασιολογικά, που συνδέει την αφηγηματική με τη συμβολική γλώσσα, αποτελεί άπαξ. Σε μία δεύτερη γεωργιανή εικόνα από επιχρυσωμένο ασήμι (Εικ. 10), που προέρχεται από το Martvili (17ος και 18ος αι.), εικονίζονται η Ρίζα Ιεσσαί με τη Θεοτόκο ολόσωμη σε μεγάλη κλίμακα στο κέντρο και στο πλαίσιο το δωδεκάορτο. Τίθεται υπό αμφισβήτηση η έως τώρα χρονολόγηση που συνδεόταν με τη μορφή της Θεοτόκου (10ος αι.) και προτείνεται η χρονική τοποθέτηση της στη μεταβυζαντινή εποχή.

• Arts
• History and Archaeology

• Ιστορία

• http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/view/4232
• http://dx.doi.org/10.12681/dchae.435