Églises retrouvées de Başköy (Cappadoce)
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.44, 2005, pages 93-104
Issue:
Pages:
93-104
Parallel Title:
Επανεύρεση εκκλησιών στο Başköy της Καππαδοκίας
Section Title:
Articles
Abstract:
Παρουσιάζονται κάποιες εκκλησίες που βρίσκονται στα νότια της περιοχής του Ürgüp, στο Basköy. Πρόκειται για μνημεία αδημοσίευτα ή πολύ συνοπτικά παρουσιασμένα από τον Jerphanion, ορισμένα από τα οποία εθεωρούντο κατεστραμμένα. Παρά τη μέτρια κατάσταση διατήρησης τους, παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς προσφέρουν νέα δεδομένα για τη μελέτη των εικονογραφικών προγραμμάτων, τον καθορισμό εργαστηρίων, καθώς και τη χρονολόγηση των τοιχογραφιών της Καππαδοκίας. Ο Άγιος Βασίλειος ήταν αρχικά μονόχωρος ναός, του οποίου η οροφή είναι καταγραφή, διακοσμημένη με μεγάλο ανάγλυφο σταυρό κάτω από τόξο. Ο Χριστός εν δόξη, ένθρονος μεταξύ των τεσσάρων ευαγγελικών συμβόλων, δέσποζε στην αψίδα ενώ ένας κύκλος σκηνών από την παιδική ηλικία του Χριστού εκτυλισσόταν στους τοίχους του κυρίως ναού. Αναγνωρίζονται ακόμη στο νότιο τοίχο ο Ευαγγελισμός, η Επίσκεψη, η Δοκιμή του ύδατος (Εικ. 1) και η Γέννηση. Οι λίγες μορφές που σώζονται και κάποιες εικονογραφικές ιδιομορφίες (όπως η παρουσία ενός αγγέλου στη σκηνή της Δοκιμής του ύδατος) επιτρέπουν την απόδοση του διακόσμου του Αγίου Βασιλείου στο ίδιο εργαστήριο με το διάκοσμο γειτονικού ναού -του σταυροειδούς ναού (ή αριθ. 6) στο Güzelöz (Mavrucan)- και συνεπώς τη χρονολόγηση του όχι μετά τον 9ο αιώνα. Αργότερα έγινε επέκταση του ναού με τη λάξευση δύο παράλληλων κλιτών στη βόρεια πλευρά. Στη σημερινή κεντρική αψίδα μπορεί να αποκατασταθεί η παράσταση του Χριστού εν δόξη ανάμεσα σε χερουβείμ και σεραφείμ, πιθανώς με τους προφήτες Ησαΐα και Ιεζεκιήλ. Κάτω από το όραμα αυτό θεοφανείας σώζονται προτομές αγίων, πιθανώς αποστόλων, μέσα σε μετάλλια που συνδέονται μεταξύ τους με διακοσμητικό πλοχμό. Ένα μοτίβο που μιμείται αναρτημένο ύφασμα διακοσμημένο με μεγάλα μετάλλια κοσμεί το κάτω μέρος του τοίχου της βόρειας αψίδας. Οι τοιχογραφίες της κεντρικής και της βόρειας αψίδας μπορούν να αποδοθούν στις αρχές του 10ου αιώνα. Πολύ κοντά στον Άγιο Βασίλειο, ένας πολύ μικρός ναός, κάποτε κατάγραφος, διέλαθε της προσοχής του Jerphanion. Μονόχωρος, έχει μπροστά από την αψίδα ψηλό τέμπλο με τριπλό άνοιγμα, που έφερε παράσταση του Ευαγγελισμού (Εικ. 2). Στο νότιο τοίχο του κυρίως ναού σώζονται δύο ιεράρχες, που δυστυχώς κινδυνεύουν σύντομα να καταστραφούν εντελώς. Η τεχνοτροπία αυτών των καλής ποιότητας τοιχογραφιών οδηγεί προς μία χρονολόγηση όχι πριν από τα τέλη του 12ου αιώνα. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι ένας μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός, που φέρει στο ανατολικό τμήμα της νότιας πλευράς μία ορθογώνια εσοχή με οροφή που ίσως παλαιότερα περιείχε έναν τάφο. Στην αψίδα ο Χριστός ένθρονος καταλάμβανε το τεταρτοσφαίριο, ενώ η Θεοτόκος βρεφοκρατούσα, όρθια, και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος πλαισίωναν την κεντρική κόγχη, την οποία κοσμεί σταυρός. Εκατέρωθεν, μία σειρά αγίων -απόστολοι ή μάρτυρες και ιεράρχες. Στον κυρίως ναό ίσως μπορεί κανείς να αναγνωρίσει, με κάθε επιφύλαξη, δύο αντωπούς αρχαγγέλους με αυτοκρατορική ενδυμασία στην ανατολική πλευρά της καμάρας, στη συνέχεια, στη βόρεια πλευρά της, δύο στρατιωτικούς αγίους και δυτικά δύο μορφές με πολυτελή ενδύματα (αγίες ή Κωνσταντίνος και Ελένη;). Η χρονολόγηση αυτού του πολύ κακά διατηρημένου διακόσμου είναι δύσκολο να προσδιορισθεί (10ος αι.;). Ο ναός της Παναγίας έχει δύο κλίτη. Στο ανατολικό τμήμα μεταξύ των δύο κλιτών, ένας τάφος κάτω από οροφή κοσμημένη με ανάγλυφο σταυρό είναι σκαμμένος στο έδαφος, ενώ ένα αρκοσόλιο βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του βόρειου κλίτους. Ένα ψηλό φράγμα με τριπλό άνοιγμα έκλεινε καθεμία από τις αψίδες οι οποίες επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Γραπτό διάκοσμο, καλυμμένο από αιθάλη, έφερε το νότιο κλίτος. Στην αψίδα η Δέηση (Εικ. 4) και κάτω από αυτή συλλειτουργούντες ιεράρχες. Στη δυτική πλευρά των θωρακίων εικονίζονται η Ανάσταση και η Βάπτιση (Εικ. 5). Στο θόλο του ανατολικού τμήματος του κλίτους εικονίζεται βόρεια ένας αρχάγγελος με αυτοκρατορική ενδυμασία (Μιχαήλ;), στα πόδια του οποίου υπάρχει ο κτίτορας, για τον οποίο πιθανότατα προοριζόταν ο προαναφερθείς τάφος, και νότια η Μεταμόρφωση. Κάτω από αυτή τη σκηνή, η Γέννηση του Χριστού (Εικ. 7). Στο δυτικό τοίχο ο άγιος Γεώργιος έφιππος, με τον νεαρό από τη Μυτιλήνη στο πίσω μέρος του αλόγου* κάτω από τον άγιο Γεώργιο η Κοίμηση της Θεοτόκου. Μεταξύ των μεμονωμένων μορφών που είναι διάσπαρτες στον κυρίως ναό αναγνωρίζονται ο άγιος Ονούφριος, οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός και ο αρχάγγελος Γαβριήλ. Οι τοιχογραφίες μπορούν να χρονολογηθούν στο 13ο αιώνα. Ο Άγιος Μιχαήλ, αρχικά μονόχωρος, επεκτάθηκε αργότερα με τη διάνοιξη ενός παρεκκλησίου στη βόρεια πλευρά. Οι τοιχογραφίες, σε λευκό κάμπο, κάλυπταν όλο τον αρχικό ναό. Στην αψίδα παριστάνεται η Ανάληψη, σε ιδιόμορφη παραλλαγή με τον Χριστό σε προτομή, και κάτω από αυτόν η Θεοτόκο δεομένη και οι απόστολοι. Στην καμάρα του κλίτους σκηνές από την παιδική ηλικία του Χριστού -Ευαγγελισμός, Επίσκεψις, Γέννηση, Προσκύνηση των Μάγων (Εικ. 8)- και μία σειρά αγίων (μεταξύ αυτών οι άγιοι Ανάργυροι). Στο δυτικό τύμπανο του κλίτους ένας έφιππος σε λευκό άλογο άγιος διατρυπά με το δόρυ του έναν πολυκέφαλο δράκο. Τα διακοσμητικά θέματα είναι αρκετά ανεπτυγμένα- στην κορυφή της καμάρα του κυρίως ναού μία πλατιά ταινία από δύο συμπλεκόμενοιυς κύκλους, μοτίβο σπάνιο στην Καππαδοκία (Εικ. 10), το οποίο απαντάται και σε έναν αδημοσίευτο ναό στα περίχωρα του Uçhisar (Εικ. 11). Μία χρονολόγηση στον 9ο αιώνα, αν όχι νωρίτερα, κρίνεται δικαιολογημένη
Subject:
Subject (LC):
