327-365

Ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Κωνσταντινούπολη και η βρετανική διακυβέρνηση της Κύπρου, 1954-1959 : Μαρτυρίες από τα επίσημα βρετανικά αρχεία

Articles

• Holland, Robert
• Holland, Robert

Τα έγγραφα πού δημοσιεύονταν στην εργασία αυτή κατοπτρίζουν τήνάνάπτυξη τής τουρκικής πολιτικής σε σχέση μέ τήν Κύπρο, μεταξύ τού 1954καί των Συμφωνιών τοΰ Φεβρουάριου τού 1959, μέσα άπό το πρίσμα τήςβρετανικής γραφειοκρατίας. Ή επαμφοτερίζουσα, άκόμη καί άδιάφορη στάσητής τουρκικής κυβέρνησης ήταν εμφανείς στά άρχικά στάδια τής διαμάχης.Ή βρετανική τακτική ένθαρρύνσεως τής τουρκικής άνάμειξης κατά τήδιάρκεια των συζητήσεων στά 'Ηνωμένα Έθνη το 1954 ήταν αυτό πού διατά-ραξε τήν ισορροπία.Τό ξέσπασμα τής βίας στήν Κύπρο τον ’Απρίλιο τοΰ 1955 προκάλεσεάναμφίβολα τήν τουρκική άνησυχία δτι ή Βρετανία ήταν έτοιμη νά άποσυρ-θεΐ άπό τήν άποικία της, δπως άλλωστε είχε συμβεί άπό άλλα σημεία τήςαυτοκρατορίας. Μετά ταΰτα, γιά κάποιο χρονικό διάστημα ό κύριος σκοπόςτής “Αγκυρας ήταν απλώς νά θεμελιώσει τό locus standi της σε σχέση μέ τήνΚύπρο καί νά κερδίσει ένα ειδικό καθεστώς κατά τή λήψη τών βρετανικώνάποφάσεων. Οί άνθελληνικοί διωγμοί στήν Κωνσταντινούπολη τον Σεπτέμβριοσχεδιάστηκαν μέ τήν προοπτική αυτών τών στόχων.Στή διάρκεια τών διαπραγματεύσεων πού άκολούθησαν μεταξύ τοΰ Κυβερνήτητής Κύπρου καί τοΰ ’Αρχιεπισκόπου Μακαρίου (’Οκτώβριος 1955-Φεβρουάριος 1956) ή τουρκική κυβέρνηση παρέμεινε στό παρασκήνιο.Τό βρετανικό «σχέδιο» τοΰ ’Ιουνίου τοΰ 1956, στό όποιο γινόταν ειδική(άν καί άκρως επιφυλακτική) άναφορά στήν αύτοδιάθεση τής Κύπρου, ήταναύτό πού προκάλεσε τις φήμες γιά ενδεχόμενη τουρκική στρατιωτική επιχείρηση.’Εκείνη τήν περίοδο οί τουρκικές επιδιώξεις είχαν διογκωθεί μέτήν άναγνώριση τής βρετανικής έξάρτησης άπό τή βοήθεια τής “Αγκυραςτόσο στήν Κύπρο, δσο καί όπουδήποτε άλλοΰ στή Μέση ’Ανατολή. Κατόπιναύτών ή σύγχυση περί τής εγκατάλειψης τής Κύπρου άπό τή βρετανικήκυβέρνηση ήταν μέρος μιας υπολογισμένης προσπάθειας νά περισωθοΰν οίάγγλοτουρκικοί δεσμοί. Άπό τήν άνοιξη τοΰ 1957 ή τουρκική κυβέρνησηέχασε σταδιακά τήν έμπιστοσύνη της στούς Βρετανούς. Ό ριζοσπαστικόςστόχος της έγινε ή άπόκτηση μεριδίου σέ όποιοδήποτε σύστημα άντικαθι-στοΰσε τελικά τήν άποικιοκρατική άρχή.Τό «σχέδιο Μακμίλλαν» πού άποκαλύφθηκε τόν ’Ιούνιο τοΰ 1958 έπιζη-τοΰσε νά ικανοποιήσει τις τουρκικές επιδιώξεις, στή βάση, ώστόσο, τήςσυνέχισης τής βρετανικής κυριαρχίας.Ή επιδείνωση τής διακοινοτικής διαμάχης στήν Κύπρο καί ή έντασηστήν εύρύτερη περιοχή κατά τή διάρκεια τοΰ καλοκαιριοΰ καί τοΰ φθινοπώρουτοΰ 1958 σήμαινε δτι τόσο γιά τήν Τουρκία δσο γιά τήν 'Ελλάδα μια άπευθείας διαπραγμάτευση για τήν ανεξαρτησία τής Κύπρου προσέφερανμια λιγότερο επικίνδυνη λύση από μια όποιαδήποτε εναλλακτική συνέχισητής ανάμειξης τής βρετανικής αρχής.Αύτό ήταν τό κρίσιμο παρασκήνιο των γεγονότων του τέλους του 1958καί των αρχών του 1959, πού θεμελίωσαν τήν ουσιώδη βάση τής μελλοντικήςΔημοκρατίας τής Κύπρου, καί έξαιτίας των όποιων οί Βρετανοί βρέθηκανάντιμέτωποι για πρώτη φορά με ένα ελληνοτουρκικό σχέδιο, στό όποιοδέν είχαν άλλη εναλλακτική δυνατότητα παρά να συναινέσουν. Αύτή ή βάσηήταν, ώστόσο, έμφανώς ιδιόμορφη καί περιλάμβανε πολιτικά καί συνταγματικάστοιχεία τά όποια είχαν προηγουμένως παρουσιαστεί στα βρετανικάσχέδια.

• History and Archaeology

• Ιστορία

• http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltiokms/article/view/2483
• http://dx.doi.org/10.12681/deltiokms.102