The Mycenean golden kylix of the Benaki Museum : A dubitandum?
Part of : Μουσείο Μπενάκη ; Vol.8, 2008, pages 9-37
Issue:
Pages:
9-37
Parallel Title:
Η χρυσή μυκηναϊκή κύλικα του Μουσείου Μπενάκη : Ένα κίβδηλο τέχνημα;
Section Title:
Articles
Abstract:
Η χρυσή κύλικα με αρ. ευρ. 2108 αποκτήθηκε από τοΜουσείο Μπενάκη το 1939 και, χρονολογουμενη στουςμυκηναϊκούς χρόνους, αποτέλεσε μαζί με τα κοσμήματατου «Θησαυρού της Θ ή βας » τον πυρήνα της προϊστορι¬κής συλλογής του Μουσείου. Προερχόμενη από αγορά,άρα εξ ορισμού ύποπτη, δεν κίνησε π α ρ ά ελάχιστα τοενδιαφέρον του επιστημονικού κοινού σε τέτοιο μάλιστασημείο ώστε να λησμονηθεί, αν και ιδιότυπη, ή μάλλονεξαιτίας αυτού. Υποψίες για την αυθεντικότητα της έχουνπάντως διατυπωθεί, α λ λ ά μόνον ανεπισήμως. Η κύλικαέχει κατασκευαστεί από τέσσερα φύλλα χρυσού ενωμέναμεταξύ τους με κόλληση, εκτός από το έλασμα της λαβής, το οποίο έχει στερεωθεί με καρφιά. Από τυπολογικήάποψη, παρουσιάζει στα επιμέρους μορφολογικά τηςστοιχεία αρκετές συνάφειες με χρυσά μυκηναϊκά αγγεία,καθώς και με κεραμικά δείγηατα της ΥΕΠ-ΙΠΑ1 περιόδου.Ως προς την τεχνική της κατασκευής της, είναι συμβατήσε πολλά με όσα δεδομένα έχουν συλλέγει για τη μεταλλοτεχνία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Τη χαρακτηρίζουν, ωστόσο, κάποιες τεχνικές ιδιαιτερότητες που σπανίζουν ανάηεσα στα αγγεία από πολύτιμα ηέταΧΧα- δεν είναι όμως ανύπαρκτες. Εξαίρεση συνιστούν τόσο ο τρόποςμε τον οποίο έχει προσηλωθεί η λαβή στο χείλος, όσο καιη κατασκευή της από τέσσερα ελάσματα. Επιπλέον σε σημαντικό βαθμό από τα χρυσά αιγαιακά σκευή της 2ηςχιλιετίας π.Χ. αποκλίνει ως προς την ανάλυση του μετάλλου κατασκευής της. Πρόκειται για καθαρό χρυσό, στηνπρωτοφανή αναλογία του 98,8% με ελάχιστα ποσοστάαργυρού και χαλκού, ο οποίος είτε συνιστά μια σπάνιαεξαίρεση αυτοφυούς χρυσού, είτε ανήκει στην κατηγορίατου εξευγενισμένου. Εάν ισχύει η δεύτερη υπόθεση, η κύλικα συγκαταλέγεται μάλλον στα κίβδηλα, δεδομένουότι ο εξευγενισμός του χρυσού φαίνεται πως λαμβάνειχώρα μετά την εμφάνιση της νομισματοκοπίας. Σε κάθεπερίπτωση θα πρέπει, πάντως, να υπογραμμιστεί ότι δενδιαθέτουμε πλούσια βάση δεδομένων με αναλύσεις επίτου συνόλου των αιγαιακών χρυσών.Η κύλικα κοσμείται στο σώμα με έκτυπη παράστασητριών κυνηγετικών σκυλιών που αποδίδονται σε ιπτάμενοκαλπασμό το ένα πίσω από το άλλο. Από άποψη ύφους,ασύμβατη με τη μυκηναϊκή εικονογραφία είναι η απόδοση της κεφαλής και ιδιαίτερα των αυτιών. Από εικονογραφική άποψη, το διακοσμητικό της θέμα, αν και άπαξεμφανιζόμενο, συνάδει με όσα στοιχεία συνελέγησανγύρω από την εικονογραφία του σκύλου στο Αιγαίο της2ης χιλιετίας π.Χ., που, ας σημειωθεί, δεν έχει ενδελεχώςμελετηθεί. Η απεικόνιση του ζώου μόνου του σε ποικίλεςμορφές τέχνης ήδη από την προανακτορική περίοδο, ηεμφάνιση του, δηλαδή, με υπόσταση συμβολική, καθιστάεξαιρετικά πιθανή την κόσμηση μιας χρυσής κύλικας, αγγείου πρόδηλα εντασσόμενου στα σύμβολα κύρους, μετη συγκεκριμένη σκηνή, η οποία υποβάλλει αυτόηατατην ιδέα του κυνηγίου. Με τη συγκεκριμένη δράση πουαποτελούσε ένα ιδεώδες μέσο προβολής δύναμης καιειδικών δεξιοτήτων φαίνεται πως είχε συνδεθεί η μυκηναϊκή άρχουσα τάξη. Ως προς την κόσμηση της λαβήςτης με σχηματοποιημένα φύλλα κισσού σε αλυσιδωτήδιάταξη, βρίσκει μάλιστα ένα σημαντικό παράλληλο σεχρυσό ΜΕ/ΥΕΙ αγγείο από τάφο της Περιστεριάς, ενώτο συγκεκριμένο μοτίβο δεν είναι άγνωστο στη μινωικήκαι τη μυκηναϊκή κεραμική, τη μυκηναϊκή μικροτεχνία,αλλά και την αιγαιακή τέχνη των τοιχογραφιών.Η υπόθεση της αυθεντικότητας της κύλικας προσκρούει, συνεπώς, περισσότερο σε ζητήματα που αφορούν τηντεχνική της κατασκευής της και την ανάλυση του μετάλλου και πολύ λιγότερο, αν όχι καθόλου, στην ιδιοτυπίατου διακόσμου της. Η υπόθεση της μη αυθεντικότηταςτης εγείρει, βεβαίως, μια αλληλουχία ερωτημάτων μεσημαντικότερο ανάμεσα τους το πώς ένας κιβδηλοποιός,που θα πρέπει να είχε δράσει έως τα τέλη της δεκαετίαςτου 1930, θα γνώριζε τη συμβολική αί,ία που ενίοτε αποκτά ο σκύλος στο αιγαιακό θεματολόγιο της ΎστερηςΕποχής του Χαλκού, όταν εκείνη την εποχή αλλά και γιαπολλές δεκαετίες αργότερα στο συγκεκριμένο ζώο αποδιδόταν μια περιθωριακή και μόνο θέση. Γιατί, με άλλαλόγια, θα αναπαριστούσε ένα διακοσμητικό θέμα που τότεθα έμοιαζε ακατάλληλο για να ποικίλει μια χρυσή κύλικα,ένα αντικείμενο γοήτρου και κοινωνικού status; Μήπως θαμπορούσαμε να υποθέσουμε ότι το συγκεκριμένο αγγείοαποτελεί αντίγραφο μιας άγνωστης ή χαμένης για μαςπρωτότυπης δημιουργίας των μυκηναϊκών χρόνων;Εφόσον τα ερωτήματα αυτά παραμένουν μετέωρα,η χρυσή κύλικα του Μουσείου Μπενάκη εντάσσεταιαναμφίβολα στα αινιγματικά εκείνα αντικείμενα η αποσαφήνιση της ταυτότητας των οποίων είναι μάλλον υπόθεση του μέλλοντος.
Subject:
Subject (LC):
