103-108

Ο σουρεαλιστικός φανταστικός χώρος και οι αντιφάσεις του

• Loizidi, Niki

Ή αντίληψη καί απόδοση τού φανταστικού στή σουρεαλιστική ζωγραφική καί κυρίως οί άντιφάσεις πού ύπονομεύουν ή διασπούν τήν ενότητα τής έκφρασής του, είναι ένα πρόβλημα πού έχει άντιμετωπιστεΐ άπό τούς έπίσημους ιστορικούς τού κινήματος μέ άρκετό περιορισμένη κριτική διάθεση.Μιά κριτική όμως άναλυτική προσέγγιση τού θέματος κρίνεται ιδιαίτερα απαραίτητη γιατί άντιφάσεις πού χαρακτηρίζουν τήν άρθρωση τού φανταστικού χώρου στή σουρεαλιστική τέχνη άντανακλούν τήν αισθητική και ιδεολογική σύγχιση πού διέβρωσε έκ των έσω καί τελικά μέ τρόπο μοιραίο, τήν πορεία τής πιό εντυπωσιακής άλλά καί άμφιλεγόμενης καλλιτεχνικής επανάστασης τού αιώνα. Οί άντιφάσεις αύτές έντοπίζονται κυρίως στή διαφορετική καί συχνά ετερογενή χρησιμοποίηση άπό τούς καλλιτέχνες τού κινήματος, τών βασικότερων στοιχείων —ονειρική διαδικασία, κατάργηση τής συνθετικά μελετημένης δημιουργίας καί άντικατάστασή της άπό τό τυχαίο, καλλιέργεια τού ψυχικού αυτοματισμού— πού συνθέτουν τήν σουρεαλιστική άντίληψη γιά τήν καλλιτεχνική διαδικασία. Σέ άν- τίθεση μέ τήν άντι-τέχνη τών dada πού θέλησε νά έκφράσει τήν άντίθεσή της προς τις παραδοσιακές άξιες έπιχειρώντας πράξεις αύτοκαταστρο- φής, ό σουρεαλισμός έπεχείρησε νά διαμορφώσει λιγότερο καταλυτικές καί μηδενιστικές θέσεις στό χώρο τής καλλιτεχνικής δημιουργίας καί τής αισθητικής. Τό άποτέλεσμα όμως ήταν νά καταφέρει μιαν άρκετά «άκαδη- μαίκή» κωδικοποίηση τών ριζικά εικονοκλαστικών κατακτήσεων πού κληρονόμησε μετά άπό τήν παρακμή τού κινήματος τών dada. Ή έπιδίωξη αύτή έφερε τή σουρεαλιστική έπανάσταση σέ μιά δραματική παγίδευση άνάμεσα σέ άλληλοσυγκρουόμενες καί έκ διαμέτρου άντίθετες έκφραστι- κές τάσεις.Όσο γιά τήν έπίδραση τού φροϋδισμού στήν έξέλιξη τής σουρεαλιστικής ζωγραφικής βασίζεται κι' αύτή, όπως έξάλλου καί πολλές άλλες έπιστημονικές ή ιδεολογικές διασταυρώσεις τού κινήματος, σέ μιάν άρκετά έρασιτεχνική σύλληψη, άν όχι σέ μιά πλάνη. Στήν ούσία, ό σουρεαλισμός μένει πολύ περισσότερο συνδεδεμένος μέ τήν ιρασιοναλιστική σκέψη τού Nietzsche παρά μέ τόν έπιστημονικό θετικισμό τού Freud. Παρ' όλ’ αύτά δέν θά πρέπει νά άγνοηθεΐ τό γεγονός ότι τό κίνημα αύτό είναι τό πρώτο στήν ιστορία τών μορφοπλαστικών έπεισοδίων πού χρησιμοποίησε συστηματικά τό όνειρο καί τήν ονειρική διαδικασία σάν ένα κατ' έξοχήν παράγοντα τής καλλιτεχνικής έμπνευσης καί δημιουργίας.Σέ γενικές γραμμές, ό σουρεαλισμός χαρακτηρίζεται άπό τάσεις ίδεολογικοϋ καί αισθητικού «έρμαφροδιτιομοΰ» κι' αύτό θά πρέπει να θεωρηθεί σαν συνέπεια τής βεβιασμένης προσπάθειας του κινήματος νά καλύψει τά τεράστια κενά πού σημάδεψαν τήν πολιτισμική ζωή τής δύσης ιδιαίτερα μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

• Arts

• Space (Art)
• Art movements

ζωγραφική