Expérience concrète et analyse structurale en esthétique
Part of : Χρονικά αισθητικής : ετήσιον δελτίον της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής ; Vol.Η, No.1, 1969, pages 43-68
Issue:
Pages:
43-68
Parallel Title:
Συγκεκριμένη εμπειρία και δομική ανάλυση στην αισθητική
Author:
Abstract:
Στήν Αισθητική, ή χρήση τής κατηγορίας τής δομής δέν είναι νέα : ή έννοια αύτή, πού έπέπρωτο νά έχη τή γνωστή επιτυχία σέ ποικίλα πεδία, είναι δανεισμένη άπό το λεξιλόγιο τής άρχιτεκτονικής• κατά τον 17ον αιώνα, δομή σημαίνει ό τρόπος πού είναι κατασκευασμένο ένα κτήριο. Ή κριτική και ή Αισθητική, άπό τον ’Αριστοτέλη έως τον Étienne Souriau (Correspandance des Arts), ένδιαφέρονταν πάντα γιά τή σύνθεση των έ'ργων. ’Αλλά μόνο προσφάτως έγινε της μόδας ό όρος «δομή», καί ή άπλοϊκότης καί ό σνομπισμός περιμένουν νέες καί οριστικές απαντήσεις στά αιώνια προβλήματα της Αισθητικής. Γιά νά κρίνη κανείς το βάσιμο των ελπίδων αυτών, επιβάλλεται να άπαντήση σέ ένα άριθμό ερωτημάτων : ποιό είδος δομής άνακαλύπτουν οι αισθητικοί καί οί κριτικοί πού ονομάζονται «στρουκτουραλιστές» ; Ποιό είδος έξηγήσεως του ωραίου γενικώς καί τών έργων μερικώς μας φέρνουν ; Τί ενδιαφέρον έχουν οί εξηγήσεις αυτές ; Γιά νά δοθή άπάντησις στά έρωτήματα αυτά, πρέπει κατ’ αρχήν νά άρθή ένα πρώτο διφορούμενο πού βαραίνει πάνω στή σημασία τοΰ όρου δομή : τον μεταχειρίζονται μέ δύο πολύ διαφορετικές έννοιες. Τον χρησιμοποιούν πρώτα σάν συνώνυμο τρόπου ύπάρξεως, σάν όντολογικό κανονισμό, ή γιά νά περιγράφουν αύτόν τον όντολογικό κανονισμό.'Στις έκφράσεις: δομή του μύθου, δομή τοΰ ωραίου ή δομή τοΰ ιερού, ό όρος δομή υποδεικνύει λοιπόν τή φύση ή τον τρόπο τοΰ νά είναι κάτι κοινό, είτε στά διάφορα ωραία έργα, είτε στά διάφορα ιερά άντικείμενα, είτε στούς μύθους, καί ή χρήση του έξυπακούει οτι έχουν ταυτίσει σέ μιά δομή τούς τρεις αύτούς όντολογικούς κανονισμούς. Μιά δεύτερη χρήση περισσότερο άκριβής υποδεικνύει τον τρόπο κατά τον όποιο έχει κατασκευασθή ό κάθε μύθος ή το τάδε ωραίο άντικείμενο, δηλαδή τήν άνασυγκρότηση ή τήν οργάνωση πού είναι ίδιον τών στοιχείων της : θεματικών, λεκτικών, ήχητικών, χρωματικών, κλπ.Μιά ανάλυση τών καθέτων δομών τοΰ μύθου (όπως τις ξεχώρισαν ό Barthes, ό Mircéa Eliade, ό Lévi-Straus), συγκρινόμενη μέ μιά άνάλυση του ιερού καί τού (ωραίου αντικειμένου, φαίνεται νά δείχνη ότι τό ωραίο, το ιερό καί το μυθικό έχουν ίδια κάθετη δομή, δηλαδή είναι σημαίνοντα (signifiants), πού άποκαλύπτουν ένα διπλό σημαινόμενο (signifié). (Αυτοί οί όροι είναι βεβαίως δανεισμένοι άπό το λεξιλόγιο τής γλωσσολογίας). Ό μύθος είναι μιά διήγηση άναφερομένη σέ μιά ιστορία χρονική, καί περιέχει έπί πλέον ένα άλλο νόημα (έννοια ή όντολογική αλήθεια)• το έργο τέχνης ή το ωραίο άντικείμενο είναι μιά ύπάρχουσα συγκεκριμένη πραγματικότητα, ένα μοναδικό άντικείμενο, άλλά συγχρόνως ένα σύμβολο πού άποβλέπει σέ μιά άλλη διάσταση ύπάρξεως. Ή άνακάλυψη τής δομής τοΰ έργου δέν μας διαφωτίζει έπί τής φύσεως τού δευτέρου αυτού σημαινομένου: είναι άπατηλή, φανταστική, κα θαρή ευχαρίστηση τών αισθήσεων, ψυχολογικό βάθος τοΰ αισθήματος ή όν με τήν πλήρη έννοια τής λέξεως ; Μόνον μέ μιά σκέψη μεταφυσική μπορεί ό άνθρωπος νά διαλέξη τήν έρμηνεία πού τοΰ φαίνεται πώς διαστρεβλώνει το όλιγώτερο μιάν έμπειρία, ή φύση τής οποίας είναι άκριβώς νά ξεφεύγη άπό την άφηρημένη γλώσσα.Ή μελέτη τών οριζοντίων δομών μάς επιτρέπει καλύτερα νά άπαντήσουμε στά ερωτήματα αύτά ; Μιά έξέταση των μελετών έπί της δομής πού έκαναν ό Rousset, ό Barthes καί ό Souriau φαίνεται νά δείχνη δτι ή διασάφησις αύτών των οριζοντίων δομών μας βοηθεΐ άσφαλώς νά καταλάβουμε ή άκριβέστερα να γνωρίσουμε καλύτερα το έργο τέχνης, άλλα δεν το έξηγεΐ, δεν λύει τά μεταφυσικά προβλήματα πού θέτει ή φύσις του ωραίου. Δεν πρέπει, πράγματι, να ξεχνούμε, δτι τά δομικά σχήματα δέν συλλαμβάνουν παρά την τυπική άποψη τής παρουσίας (είς το σημαίνον) ενός διπλού σημαινομένου. Έπί πλέον μπορεί κανείς νά σκεφθή, έάν είναι πλατωνιστής, δτι ή συμμετοχή τών δομών του σημαίνοντος ή ή διαφάνεια τού έ'ργου τέχνης προς το Είναι, άποκαλύπτει μια συγγένεια μ’ αύτό ακριβώς πού άφήνει νά διαφαίνεται. Μέ μιά τέτοια προοπτική, πράγματι, το δεύτερο σημαινόμενο είναι το Είναι, πού δέν είναι προσιτό παρά στην χωρίς γλώσσα σκέψη. Αύτό είναι πού γεννάει συγχρόνως τις δομές καί τά στοιχεία, πού είναι ή ένότης πού προηγείται κάθε λόγου καί κάθε διαιρέσεως ή άφαιρέσεως, έφ’ δσον το ίδιο σημείο πού άναγνωρίζουμε ότι το συναντήσαμε στο έργο τέχνης, δέν είναι άλλο άπό μιά κάποια εκθαμβωτική περισυλλογή μέσα στή σιωπή.
Subject:
Subject (LC):
