L'esthétique et l'anthropologie philosophique
Part of : Χρονικά αισθητικής : ετήσιον δελτίον της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής ; Vol.ΙΕ-ΙΣΤ, No.1, 1976, pages 55-64
Issue:
Pages:
55-64
Parallel Title:
Η αισθητική και η φιλοσοφική ανθρωπολογία
Author:
Abstract:
1. Ή αισθητική έξετάζεται σάν επιστήμη (παιδεία, discipline), στενά συνδεδεμένη μέ τή φιλοσοφική ανθρωπολογία. Άφ’ ένός, ή αισθητική αναπτύσσεται έχοντας σάν ύπόβαθρο τή φιλοσοφία τού ανθρώπινου όντος. Ή αισθητική είναι ή επιστήμη τής «αισθητικής κατάστασης» καί καθένα άπό τά βασικά της στοιχεία: δημιουργός, έργο τέχνης, θεατής καί αισθητική αξία μας οδηγούν στήν προσέγγιση μιας ευρύτερης προβληματικής πού ξεπερνάει τήν αισθητική καί βρίσκει τό ύπόβαθρό της στή φιλοσοφική ανθρωπολογία. Άφ’ ετέρου, τά προβλήματα πού άνήκουν στή φιλοσοφία τοϋ ανθρώπου, βρίσκουν τήν εξήγησή τους μέσα άπό τήν άνάλυση τών έργων τέχνης. 'Η τέχνη αντικατοπτρίζει τίς ασχολίες (υποθέσεις) τού ανθρώπου, χάρη σ’ αυτή ό άνθρωπος μπορεί νά γνωρίσει τόν έαυτό του σέ μιά νέα προοπτική.2. Ό άνθρωπος όρίζεται σάν αυτοσκοπός (τό άν αύτό καθ’ αύτό) είναι ένα άν μοναδικό, ικανό νά σκεφτεΐ, πού αποβλέπει νά καθορίσει τόν έαυτό του καί ν’ αναγνωριστεί (νά εξακριβώσει τήν ταυτότητά του), ελεύθερο καί ικανό νά δημιουργήσει. Είναι ύπεύθυνο γιά τόν τρόπο πού θά καθορίσει τή θέση του μέσα στόν κόσμο καί τίς σχέσεις του μέ άλλους ανθρώπους καί τού τί θ’ απογίνει. Ή τέχνη παίζει σπουδαίο ρόλο μέσα στήν πορεία τής αύτοδη- μιουργίας τοϋ ανθρώπινου όντος. Κάνοντας π.χ. καταφανείς τίς διάφορες συνέπειες τής ανθρώπινης δραστηριότητας, ή τέχνη καθιστά τόν άνθρωπο προσεκτικό ενάντια στίς αποτυχημένες απόπειρες νά φτιαχτεί ό ίδιος, τού δείχνει τό πεδίο τής ελευθερίας καί τά όριά του, τού επιβάλλει προβλήματα πού ποτέ ό άνθρωπος δέν θά είχε θέσει μόνος του.'Η τέχνη παριστάνει τόν κόσμο κατά διαφόρους τρόπους. Μπορούμε νά διακρίνουμε τήν «ποιητική τής ανάγκης», όπου ή δραστηριότητα τού ανθρώπου πού παριστάνει φαίνεται προκαθορισμένη, ή όποια είναι συνδεδεμένη μέ τή βάση τοϋ όντολογικοϋ ντετερμινισμού' «ποιητική τής παρουσίασης», κατά τήν οποία οί ύποθέσ€ΐς των ανθρώπων δείχνονται σ' όλο τους τόν πλούτο καί τήν ποικιλία, απαιτώντας τήν επιείκεια καί τήν παραδοχή' «ποιητική τής δυνατότητας», δπου κάθε περιστανόμενη κατάσταση ύποβάλλει διάφορες λύσεις εξίσου όρθές ή λανθασμένες, άπ' δπου ά άνθρώπινος κόσμος αναδύεται σάν διφορούμενος καί ασαφής (άκαθόριστος). «Ποιητική τοϋ προβλήματος» πού επιβάλλει στόν άνθρωπο ερωτήσεις, μή δίνοντας καμιά άπάντηση.3. Ή καλλιτεχνική δημιουργία είναι τό πιό σαφές δείγμα τής δημιουργίας σέ άλλους χώρους τής ζωής. Τά κυριώτερα κίνητρα γιά τήν καλλιτεχνική δημιουργία είναι συγχρόνως σημαντικοί παράγοντες αύτο-δημιουργίας: ή δημιουργία αύτή καθ' έαυτή, γεννημένη από εσώτερη άνάγκη (authentisoie) πρέπει νά συμπληρώνεται άπό τό κίνητρο τής δημιουργίας γιά τούς άλλους καί άπό τήν τάση γιά τελειότητα τοϋ έργου. Στήν δραστηριότητά του, ò άνθρωπος προσπαθεί νά ικανοποιήσει δχι μόνο τήν δική του άνάγκη νά έκφρασθεϊ, αλλά καί τήν άνάγκη άλλων ανθρώπων καί τίς άνάγκες των αιωνίων άξιων τοϋ πολιτισμού.4. Ή αύτο-έπίγνωση είναι μιά πράξη γνώσης πού δραστηριοποιεί τήν προσωπικότητα καί μάς εισάγει στόν κόσμο τών άξιων. Ή γνώση τοϋ έαυτοϋ μας δέν είναι ποτέ όριστική. Δέν είναι λοιπόν μιά άπλή κατάφαση ποιος καί πώς είμαι. Ή τέχνη είναι σάν ένας καθρέφτης, πού δείχνει στόν άνθρωπο τό αληθινό του πρόσωπο, δυσδιάγνωστο μέ άλλο τρόπο, — ή δυναμική αύτο- έπίγνωση μπορεί νά πραγματοποιηθεί χάρη στήν τέχνη. ’Αλλά ή τέχνη έπίσης ελκύει τήν προσοχή τοϋ ανθρώπου στά εξωτερικά σχήματα συμπεριφοράς, ύ- ποβάλλει ύποδείγματα δχι πάντοτε άξια μίμησης, διδάσκει νά μπορεί κανείς καί νά εξαπατά τούς άλλους. Στήν αισθητική βάση τό πρόβλημα τής αΰτο- έπίγνωσης μπορεί νά θεωρηθεί σάν άποτέλεσμα τής ανάλυσης μερικών έργων τέχνης.5. 'Υπάρχουν δύο έννοιες τής ελευθερίας: I) έλευθερία ώς έξουσία (δύναμη, ισχύς), κυριαρχία πάνω στά πράγματα, επιβολή σέ διάφορες ύποθέσεις καί σέ άλλους άνθρώπους II) έλευθερία ώς απαλλαγή (απολύτρωση) άπό τά πράγματα, νά έλευθερώνεται κανείς άπό τούς άλλους καί άπό τόν κόσμο. "Ετσι άνοίγονται δύο δρόμοι γιά νά φτάσει κανείς στήν έλευθερία: νά έξασφαλί- ζει ϋψιστη άποτελεσματικότητα τών προσπαθειών καί νά καταστέλλει δλες του τίς έπιθυμίες. Ξαναβρίσκομε αυτές τίς δύο έννοιες τής έλευθερίας μέσα στή καλλιτεχνική δημιουργία, δπως καί μέσα στήν αισθητική έμπειρία τοϋ θεωρού. Ό καλλιτέχνης θέλει νά έλευθερωθεϊ απ' δλα τά σχήματα καί δλες τίς άκινητοποιημένες μορφές τής τέχνης, άλλά ζητάει συγχρόνως κάτι στά όποιο νά μπορούσε νά ύποταχθεϊ. Υποτάσσεται στά ιδεώδη καί στίς άξιες πού θέλει νά εισαγάγει στά έργο του. Ό θεατής θέλει νά είναι έλεύθερος στίς έ- κτιμήσεις του τής τέχνης, άλλά θέλει συγχρόνως τό έργο τέχνης νά του έπιβάλλεται, παρά τίς συνήθεις του προτιμήσεις.
Subject (LC):
