67-71

Αισθητικές παρατηρήσεις επί της φρουριακής αρχιτεκτονικής

• Μιχελής, Παναγιώτης, Α.

Ένα νέο ρίγος διαπερνά όσους θεωρούν τα μνημεία της φρουριακής αρχιτεκτονικής. Δεν βλέπουν μόνο τους πύργους, τα τείχη και τα φρούρια, αλλά βλέπουν από μια νέα άποψη, της άμυνας και της οχύρωσης, τά κτήρια καί τά πολεοδομικά σχέδια των πόλεων. Συνειδητοποιούν έτσι ότι τά πρώτα κτίσματα καί σχέδια πόλεως είχαν σκοπό να προστατέψουν τύν άνθρωπο οχι μόνον άπύ τά στοιχεία της φύσεως άλλά καί άπύ τις έχθρικές έπιθέσεις. Ανεβαίνοντας στήν ’Ακρόπολη των ’Αθηνών συνειδητοποιεί κανείς ότι είναι ένα φρούριο τών ήρωϊκών χρόνων, μολονότι τά κτήρια έντύς του περιβόλου είναι ώς έπί τύ πλεϊστον ναοί, καί άποβλέπουν στην ομορφιά. Μιά ομορφιά όμως ηρωική καί μέ ύφος αύστηρό.Μπορεί λοιπόν κανείς νά πή ότι γιά τη γέννηση της άρχιτεκτονικής καί την αισθητική της ισχύει ό λόγος τοϋ 'Ηρακλείτου : «πόλεμος πάντων πατήρ». 'Η ομορφιά πού γεννάται άπύ τη νοοτροπία αύτή ύποβάλλει την αύστηρή οικονομία τοΰ άγώνος στά έργα της, όπου τίποτε περιττό δέν παρουσιάζεται. Παντού βασιλεύει φρόνηση. Τύ έργο άποπνέει τη νίκη τοϋ άγωνιστοΰ, πού όπως φαίνεται στις ζωφόρους, ενώ θνήσκει πληγωμένος άπύ τύ δόρυ τοΰ εχθρού, διατηρεί τύ μειδίαμα στά χείλη.Οί μεγάλοι άρχιτέκτονες της ’Αναγεννήσεως, όπως 6 Λεονάρδος καί ό Μιχαήλ Άγγελος, πού ήσαν οικουμενικά πνεύματα, ζωγράφοι καί ποιητές συγχρόνως, ήσαν ικανοί νά σχεδιάζουν φρούρια καί στρατιωτικές μηχανές. Σήμερα αύτύ δέν συμβαίνει πλέον στούς άρχιτέκτονες.Σχεδόν όλες οί τέχνες έχουν πολεμικές παραδόσεις, ή έπική ποίηση μέ τύν "Ομηρο, ή γλυπτική, ή ζωγραφική, καί ό χορός επίσης. Στούς παρελθόντες αιώνες άκόμη καί ή ’Εκκλησία νοιάζονταν γιά τήν άμυνα, καί αύτύ φαίνεται στά ώχυρωμένα μοναστήρια, τών οποίων έχομε εξαίσια δείγματα στήν Ελλάδα. "Εχομε έπίσης τείχη πελασγικά καί μυκηναϊκά, φρούρια κλασσικά, βυζαντινά καί ένετικά, ώχυρωμένες - κατοικίες στή Μάνη, πού τις όνομάζουμε πύργους (άπ’ όπου προέρχεται ή γερμανική λέξη Burg). Στά νησιά έχομε καί ολόκληρα χωριά μεταβυζαντινά, ώχυρωμένα κατά τών πειρατών μέ τήν πολεοδομική τους διάταξη.Πρέπει νά προσέξουμε τή συντήρηση όλων αυτών τών μνημείων, χωρίς νά τά έκμεταλλευθοΰμε κατά τρόπον έμπορικό, πού δέν είναι πάντα σύμφωνος μέ τήν αισθητική τους άξια.'Η αισθητική της φρουριακής άρχιτεκτονικής είναι σχεδόν άνύπαρκτη, καί ή αισθητική τής άρχιτεκτονικής λησμονεί τύν πολεμικό τόνο τών άρχών της. Ό σύγχρονος πολιτισμός μας έκανε νά ξεχάσουμε τον πρωτόγονο άνθρωπο πού βρίσκεται μέσα μας κι’ έτσι δέν αντιδρούμε στύ μεγαλεπίβολο θέαμα των πελασγικών τειχών καί τών φρουρίων· δέν έκτιμοϋμε δτι μοιάζουν νά κτί- σθηκαν άπό γίγαντες, προ τών οποίων ό άνθρωπος εκμηδενίζεται. Δέν εΐμεθα ευαίσθητοι στον υψηλό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής αυτής.'Η εξέλιξη της τεχνικής τοϋ πολέμου έφερε την εξέλιξη του φρουρίου, την άπομάκρυνσή του άπό την πόλη στά σύνορα τοϋ κράτους, καί τελικά την έξαφάνισή του ύπό τη γη, δπως στη γραμμή Μαζινώ, πού την ύπερκέ- ρασαν τα κινητά φρούρια, τά τάνκς. 'Ο άνθρωπος προτιμά νά μήν σκέπτεται τόν πόλεμο καί γι’ αύτό παλεύει έναντίον τής άναμνήσεως του πρωτογόνου άνθρώπου καί τών πολεμικών του διαθέσεων μέ μια τάση φυγής προς ένα κόσμο ιδεώδη τελειότητος ειρηνικής, πού νομίζει πώς είναι ό κόσμος τής ομορφιάς. ’Αλλά άφ’ δτου πέρασαν οΐ ήρωϊκοί χρόνοι, ή ομορφιά έχασε την ήρωϊκή της εύγένεια, έγινε παθητική, λειτουργική καί τελικά άφηρημένη. 'Η σημερινή άρχιτεκτονική, άφηρημένη δπως καί οί άλλες σύγχρονες τέχνες, επιζητεί νά δώση ένα χαρακτήρα ελαφράδας στά έργα της, έμφυσώντας τους ένα δυναμικό πέταγμα γιά νά ξεκολλήσουν άπό τή γή. Καί ό σύγχρονος πόλεμος τείνει νά ξεκολλήση άπό τή γή καί νά μεταφερθή στή στρατόσφαιρα. Οί οχυρώσεις κρύβονται ύπό τή γή καί χάνουν τήν ομορφιά τους καί τό αισθητικό τους ένδιαφέρον. Στή μέση μένει ό άνθρωπος, θεωρός καί θϋμα τών έργων του.

• Arts
• History and Archaeology

• Αισθητική
• Architecture
• Architecture, Ancient
• Fortification, Greek

Communication au VlIIème Congrès de l’«Institut International des Châteaux Historiques», Athènes 25 - 29 Avril 1968