119-134

Εκθέωσις Αρσινόης : σχετικά με τη λατρεία της Αρσινόης Β' Φιλάδελφου

Μελέτες = Articles

• Πλάντζος, Δημήτρης

Ή ’Αρσινόη Β' Φιλάδελφος (c. 316-270 ή 268 π.Χ.), σύζυγος τού Πτολεμαίου Β' τής Αίγυπτου, είχε θεοποιηθεί ήδη πριν τό θάνατό της. Ή λατρεία του βασιλικού ζεύγους ώς των Θεών ’Αδελφών είχε θεσπισθεί στην ’Αλεξάνδρεια πριν τό 272/71 π.Χ. Παράλληλα, καί άπό τήν περίοδο τών Βασιλικών Γάμων τού Πτολεμαίου καί τής ’Αρσινόης (c. 279-275 π.Χ.), ή τελευταία είχε ταυτισθεί μέ τήν ’Αφροδίτη, ύπό τήν έπωνυμία ’Αρσινόη Ζεφυρίτις. Μετά τό θάνατο τής συζύγου του, ό Πτολεμαίος ίδρυσε νέα, άποκλειστική λατρεία ’Αρσινόης Φιλα- δέλφου. Ή νέα θεά συγκέντρωσε θεϊκά γνωρίσματα "Ισιδας καί ’Αγαθής Τύχης. Ό συγκερασμός όλων αυτών τών στοιχείων σέ ένα πρόσωπο ήταν σταδιακός, καί διευκολύνθηκε άπό τά ήδη υπάρχοντα κοινά σημεία άνάμεσα στις θεότητες μέ τις όποιες ή ’Αρσινόη ταυτίσθηκε. Τό αποτέλεσμα, ή λατρεία τής ’Αρσινόης Φιλαδέλφου, συγκέντρωσε τό χθόνιο χαρακτήρα τής "Ισιδας καί τήν ευεργετική δύναμη τής ’Αγαθής Τύχης, καί άποτέλεσε μιά άπό τίς πιό χαρακτηριστικές, άλλά καί πλέον μακροχρόνιες δυναστικές λατρείες τής Πτολεμαϊκής Αίγυπτου.Τό κυρίως σύμβολο τής Αρσινόης Φιλαδέλφου ήταν τό διπλό κέρας τής άφθονίας, έπι- νοημένο κατά πάσα πιθανότητα άπό τόν ίδιο τόν Πτολεμαίο. Τό δίκερας συνόδευε τό πορτραϊ- το τής ’Αρσινόης στις άναμνηστικές κοπές πού είσήγαγε ό Πτολεμαίος στό όνομα τής νεκρής Βασίλισσας (Πίν. 17b), κοπές πού συνεχίστηκαν σέ όλη τή διάρκεια τής Πτολεμαϊκής περιόδου. Τό ίδιο σύμβολο κρατούν οί μορφές ’Αρσινόης Β ' πού άπεικονίζονται σέ μία ιδιαίτερη κατηγορία οίνοχοών άπό φαγεντιανή (Πίν. 16b-c), πού κατά πάσα πιθανότητα άποτελοΰσαν λατρευτικά άντικείμενα σχετικά μέ τή δυναστική λατρεία στήν Πτολεμαϊκή ’Αλεξάνδρεια.Ένας άριθμός προϊόντων μικροτεχνίας, κυρίως όστέινα ή χάλκινα δακτυλίδια (Πίν. 18a-d, 19a-e), φαίνεται νά άπεικονίζει τή θεοποιημένη ’Αρσινόη, όπως υποδεικνύει ό άριθμός καί ή ευρεία διάδοση τών άντικειμένων αυτών, καί ή σχέση τους μέ τό πορτραϊτο τής Βασίλισσας, όπως άπεικονίζεται ατά νομίσματα καί τίς οίνοχόες. Ή όχι έπιμελημένη ποιότητα τών άντι- κειμένων αυτών, καθώς καί ή διασπορά τους πέραν τών κέντρων Πτολεμαϊκής εξουσίας, υποδεικνύουν ότι κατασκευάστηκαν όχι ύπό άμεσο αϋλικό έλεγχο. Ό τύπος πού άπεικονίζουν όμως, πρέπει νά έπινοήθηκε στήν Αυλή, καί νά χρησιμοποιήθηκε σέ παρόμοιες κατηγορίες άντικειμένων, έπίσης δακτυλιδιών κατά πάσα πιθανότητα, πού κατασκευάστηκαν σέ μικρότερους άριθμούς άπό αύλικούς καλλιτέχνες."Ενας γρανάτης στή Βοστώνη (Πίν. 171), τού δεύτερου μισού τού 3ου π.Χ. ai., φαίνεται νά άπεικονίζει τήν ’Αρσινόη Φιλάδελφο ώς ’Αφροδίτη. "Ενας καρνηλιάτης στό Παρίσι (Πίν. 16a) πού άπεικονίζει όρθια γυναικεία μορφή μέ στεφάνη, σκήπτρο καί διπλό κέρας συγκεντρώνει χαρακτηριστικά γνωρίσματα διαφορετικών θεοτήτων: τό διπλό κέρας υποδεικνύει τή σχέση του μέ τήν 'Αρσινόη Φιλάδελφο/ ’Αγαθή Τύχη/Ίσιδα, ένώ ή στεφάνη καί τό σκήπτρο σχετίζουν τή μορφή μέ ’Αφροδίτη. Σύμφωνα μέ τά είκονογραφικά δεδομένα, καί τό περιεχόμενο τής λατρείας όπως έκτίθεται στήν παρούσα έργασία, ό καρνηλιάτης τού Παρισιού θά πρέπει νά άποτελει άπεικόνιση τής ’Αρσινόης Φιλαδέλφου, καθώς συγκεντρώνει όλα τά γνωρίσματα τής προσωπικής της λατρείας.

• History and Archaeology
• Philosophy, Ethics and Religion

• Ιστορία, Αρχαία
• Θρησκεία
• Κλασσικές αρχαιότητες

This paper resulted from research on Hellenistic Glyptic undertaken in Oxford, therefore owes much to the instruction and attention of John Boardman and Martin Henig, supervisor and academic advisor respectively