11-54

Η τέχνη του στίχου στην κωμωδία : Έλληνες κωμικοί ποιητές για την κωμωδία

Μελέτες-Articles

• Konstantakos, Ioannis M.

Φανερά ή συγκεκαλυμμένα, οι αρχαίοι κωμικοί ποιητές εκφράζουν σε πάμπολλα χωρία απόψεις για την κωμική ποίηση. Οι ποιητές της Παλαιάς Κωμωδίας μιλούν διεξοδικά για την τέχνη τους, ιδίως στις παραβάσεις των έργων τους. Πολύ συχνά οι ίδιες απόψεις, ακόμη και οι ίδιες λέξεις και φράσεις επαναλαμβάνονται από έργο σε έργο και από ποιητή σε ποιητή, διαμορφώνοντας ένα πλούσιο ρεπερτόριο από κοινούς τόπους κωμικής αυτοκριτικής. Οι ποιητές υπερηφανεόονται για την πρωτοτυπία των συλλήψεων τους και κατηγορούν τους αντιπάλους τους για έλλειψη δημιουργικότητας και επανάληψη τετριμμένων τεχνασμάτων. Ακόμη, δίνουν έμφαση στη χρησιμότητα του έργου τους για την κοινωνική και πολιτική ζωή. Ωστόσο, η κωμική αυτοκριτική χαρακτηρίζεται από μια θεμελιώδη αμφισημία: συχνό ο ποιητής καταδικάζει τα τεχνάσματα των αντιπάλων του ως κοινότοπα ή χοντροκομμένα, ενώ δεν διστάζει να τα χρησιμοποιήσει απαράλλακτα ατο δικό του δημιούργημα. Ο κωμικός λόγος περί κωμωδίας είναι ειρωνικός και διφορούμενος, και ο ποιητής φαίνεται να αυ- τοϋπονομεύεται, καθώς η πρακτική του παραβιάζει τις ποιητολογικές του διακηρύξεις.Η συζήτηση δεν περιορίζεται στην Παλαιό Κωμωδία αλλά επεκτείνεται στον 4ο αιώνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο περίφημο απ. 189 του Αντιφάνη, το εκτενέστερο σωζόμενο κείμενο κωμικής λογοτεχνικής κριτικής από την περίοδο της Μέσης Κωμωδίας. Ο Αντιφάνης και οι σύγχρονοί του ποιητές κληρονομούν τους κοινούς τόπους της κωμικής αυτοκριτικής του 5ου αιώνα, αλλά τους χρησιμοποιούν για να περιγράφουν έναν καινούργιο, διαφορετικό τύπο κωμωδίας: το βάρος πέφτει τώρα στην καλο- φτιαγμένη και ευλογοφανή πλοκή, όπως υπαγορεύουν οι συμβάσεις μιας πιο «ρεαλιστικής» γραφής. Η χαρακτηριστική αμφίσημη αυτοειρωνεία είναι και πάλι παρούσα, καθώς οι ποιητές εξακολουθούν να αποκηρύσσουν τεχνικές και υλικό που οι ίδιοι ανενδοίαστα χρησιμοποιούν. Για τον πολιτικό και κοινωνικό ρόλο της κωμωδίας σχεδόν δεν γίνεται πια λόγος: μόνον ο Φιλιππίδης, στα τέλη του 4ου αιώνα, επιχειρεί να υπερασπίσει την τέχνη του από την κατηγορία ότι βλάπτει τη δημοκρατία. Παράλληλα, οι ποιητές της Μέσης Κωμωδίας αντιπαραθέτουν την κωμική τους τέχνη προς την τραγωδία με μεγαλύτερη τόλμη. Ο Αντιφάνης διακηρύσσει την ανωτερότητα της κωμωδίας εν γένει, ως δραματικού είδους, έναντι της τραγωδίας, επικρίνοντας ιδιαίτερα τον τεχνητό και αναληθοφανή χαρακτήρα της τραγικής μυθοπλασίας.Η αντιπαράθεση αυτή θα αποκτήσει μεγάλη βαρύτητα στο θέατρο του Μενάνδρου. Στα έργα του Μενάνδρου δεν βρίσκουμε απροκάλυπτες διακηρύξεις κωμικής ποιητικής, όπως στην Παλαιό και Μέση Κωμωδία. Ωστόσο, μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις απόψεις του για την τέχνη του σε κάποιες συγκεκαλυμμένες αναφορές του στην τραγωδία και την κωμωδία της εποχής του. Ο Μένανδρος φαίνεται να εξαίρει τον εκλεπτυσμένο ρεαλισμό της δικής του τέχνης, αντιπαραθέτοντάς τον τόσο προς τη χονδροειδή γελοιογραφία της πραγματικότητας, που επιχειρούν οι άλλοι κωμικοί ποιητές, όσο και προς τον τεχνητό χαρακτήρα της τραγωδίας.

• Languages and Literature
• History and Archaeology

• Λογοτεχνία
• Ελληνική φιλολογία
• Classical philology